Coming together is a beginning.
Keeping together is progress.
Working together is success.

Henry Ford

Пишаново е инспирирано од (неформалниот) спелео настан кој се одржува/одржа во Прилеп, на иницијатива на СК Златоврв, а на кој учествуваа(т) спелеолози од Златоврв – Прилеп, Ботом Тајм – Охрид, Орле – Кавадарци и Урсус Спелеос – Скопје. Настанот е именуван SRT Weekend со главна цел: вежбање на техниките на единечно јаже, пропратено со спелео дружба. Инспирацијата конкретно доаѓа од впечатокот кој го добив кога (преку скајп) ја начекав екипата на заедничка вечера, по завршување на вежбите на спелеолошкото вежбалиште „Шаторов Камен“.

Години наназад македонската спелеологија си има една главна мака. Тоа е недостатокот или воопшто немањето соработка меѓу спелеолошките клубови (друштва). Тоа е факт. Причините зошто е тоа така се различни, меѓутоа би рекол дека во најголем дел се должи на меѓучовечки односи, што значи дека работата е комплицирана. Ако го гледате нештото однадвор ќе ви биде тешко да разберете како може во една мала држава како Македонија, со мал број на спелеолози (најчесто бројка од околу 50тина луѓе или помалку) да не можат да се организираат и да најдат заеднички јазик да соработуваат околу нешто што им е заедничко. Ова ми беше првиот впечаток кога јас се вклучив во спелеологија како дел од Златоврв. Истиот впечаток го имаа и голем број спелеолози, пријатели, низ Европава кога ќе зборувавме на тема спелеологија во Македонија.

Не би навлегувал во деталите околу причините, како, кој и колку е крив за тоа. Јасно е дека на крај секогаш излегува дека другите се криви (најлесно решение). Јас би тргнал од ставот дека сите се криви, бидејќи соработката зависи од сите. Наместо да гледаме наназад и да бараме причини, најдобро би било да гледаме напред и да бараме решенија.

Рака на срце, последниве неколку години некои од клубовите се повеќе соработуваат меѓу себе и покажуваат поголема иницијатива за надминување на овие проблем. Меѓутоа сеуште сме далеку од целта.

Тука доаѓаме до инспирацијата за текстов. На вечерата беше собрана помлада екипа од четири клубови, дел од кои претходно се запознале и дружеле, меѓутоа прв пат сите заедно. Од разговорот дознав дека веднаш испланирале неколку акции заедно. Енергијата која се добиваше укажуваше на почеток на нешто добро („beginning of a beautiful friendship“ можеби?). Токму тоа и треба. Се повеќе заеднички акции. Веќе спомнав дека немањето опрема е еден од проблемите на македонската спелеологија, меѓутоа земајќи во предвид колкава е Македонија, доколку се спои опремата на сите спелеолошки клубови и се организираат заеднички акции, ќе се собере доволно опрема да се прават големи и технички сериозни истражувања. Нормално тоа не е така едноставно, луѓето кои би учествувале треба да бидат обучени и искусни, меѓутоа тоа е и начинот да станат искусни, преку заеднички акции. Поискусните да ги споделат своите искуства, а понеискусните да научат нешто ново. Никој учен не се родил. А секој искусен спелеолог би требало да е несебичен во споделувањето на своите знаења. Всушност скромноста и несебичноста се одлики на искусни и успешни луѓе, особено во активности како спелеологијата. Спелеологијата е тимска работа. Сам човек тука ништо не може.

Се надевам дека впечатокот кој го добив е одраз на реалноста и дека овој почеток ќе води кон напредок преку почести заеднички акции кои ќе резултираат со тимски успеси.

Собирањето е почеток.
Останувањето заедно е напредок.
Заедничката работа е успех.

Хенри Форд

Повеќепати се думав дали да напишам некој текст за проблемите со кои се среќава македонската спелеологија. Покрај тоа дали да пишувам, се думав и во која форма да биде пишаното. На крај секојпат кога ќе бев испровоциран напишам нешто, ќе излезеше дека немам време за тоа, па по долго време сепак се решив да одвојам троа време и да споделам некоја мисла на темава.

Некој можеби ќе си речи, малку маки има Македонија па ни дошло до маките во спелеологијата, ама пак од друга страна така ѝ се решаваат маките, ако секој се потруди да допринеси нешто во својот домен, работите можеби ѝ ќе се решат

Да се вратиме на спелеологијата.

Спелеологијата кај нас, иако (организирано) се практикува од 1960тите години навака, на жалост не е баш на потребното ниво. Проблемите се многу, почнувајќи од тоа што малку луѓе се занимаваат со спелеологија, малку од тие што се занимаваат се искусни и можат да водат истражувања, малку од тие што се искусни се активни (од разноразни причини), па се до тоа што генерално немаме многу опрема, а тоа доаѓа од таму што немаме многу пари. Тоа последното е општ македонски проблем и би рекол дека не ќе да е најголемиот проблем на спелеологијата кај нас.

Да не излези сега, одеднаш да прајме муабет за сите спелео маки, овој пат би се осврнал само на една појава во последно време (која не е ексклузивна само за спелеологијата), а е поврзана со начинот на споделување (презентирање) на резултатите од спелеологијата.

Нормално, со оглед на времето во кое живееме и присутноста на ФБ и др. социјални медиуми, логично е дека сѐ повеќе ќе бидеме присутни со некои информации од нашите спелеолошки активности. Тоа не е никаков проблем, напротив баш е супер. Години наназад голем проблем беше баш тоа што никој ништо не споделуваше (барем меѓу спелеолозите). Ова уште не е решено кога станува збор за конкретните резултати од истражувањата (на таа тема накнадно), ама барем сега можеме да видиме по некоја фотографија, а да не мора да чекаме некој настан па некој да ни презентира нешто или некој да ни раскажува, а ние да си замислуваме како изгледа нештото. Проблемот е во начинот на презентирање на тоа што се сработило. Во последно време се почесто се случува да биде споделена некоја информација (фотографија, текст итн) за некоја спелеолошка активност и кога ќе ја видите/прочитате (ако се разбирате малку во спелеологија) ќе ви стани јасно дека е преувеличено. Ова веројатно е резултат на начинот на кој функционираат медиумиве, па ако веста нема бомбастичен наслов (пр. ако нештото не е најголемо, најдобро, неверојатно итн), испаѓа дека не е интересно. Ова и порано го имаше кога ќе се објавеше нешто за спелеологија во мејнстрим медиумите (пр. Пешна и Господарот на Прстените; Јакупица и огромното подземно `Хари Потер` езеро; човечките рипки што само градоначалникот на Мак. Брод ги има видено/сонувано итн). Не дека сум толку наивен па да мислам дека ова ќе се смени (кога се во прашање новинарите), ама ако ова стани норма за спелеолозите, е тогаш ќе си имаме мака.

Едноставно нема потреба од преувеличување. Ако сте истражиле мала пештера, нема потреба да ја правите поголема од што е. Ако сте посетиле пештера, нема потреба да пишувате дека сте ја истражувале. Самото тоа што сте посетиле пештера е доволно јако и вредно за споделување. Самото тоа што сте истражувале пештера е доволно јако и вредно. Оти ако тргниме во другата насока и посета на пештера стани истражување, истражување на дел од пештера (или мала пештера) го крстиме експедиција, фотографирање на пештера да ни стани научно проучување итн., не си помагаме ни себе си, ни на другите. Спелеологијата е толку интересна активност, со толку различни работи што можат да се прават (и ниедна од нив не е лесна!), што само по себе ја прави посебна, вредна, интересна, значајна.

За да не се разбериме погрешно, малку да ги расчистиме терминиве посета, истражување, проучување.

Посета значи да посетите позната и истражена пештера. Тоа не значи дека е нешто едноставно и оп со рацете в џеб ќе се прошетате низ пештерата. Пештерата можи да биди кратка или долга (мала или голема), со мали или големи пештерски канали, хоризонтална (пештера во потесна смисла на зборот) или вертикална (пропаст – некои сеуште викаат јама иако пропаст е македонскиот термин), технички едноставна или доста комплицирана, физички лесна или пак доста тешка. Во секој случај ви треба основна спелеолошка опрема (пр. облека, чизми, шлем итн), а доколку е вертикална (или барем има некои вертикални делници во неа) ќе ви треба и SRT опрема и нормално познавање на техниката за да можете безбедно да влезите и излезите. Дури и за најобична посета на едноставна пештера (тука не ги вклучувам туристичките пештери) треба да имате барем основна спелеолошка обука. Исто така ќе има разлика и дали е сува или речна, или пак подводна. И во последниот случај, ако активноста се состои само во посета на познати делови од пештерата, тоа е посета, а не истражување. И нема ништо лошо (ни помалку вредно) во тоа да се кажи дека станува збор за посета. Кога веќе зборуваме за спелеонуркање, самото тоа што некој влегол да нурка во пештера е доволно голема работа, затоа што за тоа треба посебна обука, спремност, присебност, храброст, опрема, а ризикот и при обична посета е многу голем.

Истражување е кога при акцијата ќе се добие некоја нова информација. Најчесто значи истражување на нова пештера или нови канали во позната пештера. Исто така, истражување е документирањето на пештерите (скицирање). Всушност истражена пештера која не е скицирана, исто како и да не е истражена. До некаде слично е и со фотографирањето, иако тоа може да биде засебна активност, бидејќи за добра спелеофотографија треба доста опрема, време и работа (под фотографирање тука не се мисли на обично чкрап-чкрап селфи фотографирање, туку изработка на сериозна спелео фотографија). Чинам Жежо (од Пеони) имаше речено дека без скица и фотографија „пештерата те видела тебе, а не ти пештерата“. Истражувањето е сржта на спелеологијата. Без истражување нема спелеологија.

Експедиција е посебен вид на истражување кое во спелеологијата најчесто се употребува кога станува збор за истражување на големи и/или физички и технички комплицирани пештери (или можеби и тешко пристапни пештери), па истражувањето вклучува поголема количина на опрема, повеќе луѓе и нормално временски трае подолго. Со оглед на карактеристиките на карстот во Македонија и фактот што пештерите се наоѓаат обично во далечни и непристапни места, доста често и „нормалното“ спелеолошко истражување кај нас може да заличи на експедиција. Меѓутоа тоа не значи дека треба да го викаме експедиција. Во спелеолошки поразвиените земји се почесто и не го користат терминот спелеолошка експедиција, туку едноставно таквите акции ги именуваат како спелеолошки камп.

Под проучување се мисли на научно проучување. Во оваа смисла се користи и зборот истражување (научно истражување), но бидејќи спелеолошкото истражување (објаснето погоре) не бара спелеологот да е научник, за полесно да го разликуваме би го именувале проучување. На оваа тема (спелеологија – спелеолог) порано се воделе доста полемики кој може да се нарекува спелеолог, со оглед на тоа што спелеологија значи наука за пештерите (speleos – пештера, logos – наука), па по тоа спелеолог би бил научник од таа област. По оваа дефиниција не би требало спелеолози да се викаат сите оние истражувачи (што би рекле некои – `спортски спелеолози` иако ова не држи баш) кои истражуваат и документираат нови пештерски канали. За нив во Македонија порано се користел терминот „пештерникари“, што е аналогно на термините во соседните земји: пештерњак (Бугарија), печинар (Србија), шпиљар (Хрватска), јамар (Словенија). На англиски тоа му доаѓа „caver“. Како и да е, пештерникар кај нас не се одомаќинил и ние сите оние кои истражуваат или проучуваат пештери ги викаме спелеолози и нема ништо лошо тука. Јасно е дека едните без другите не можат, а често истиот човек е спелеолог и во научна и во истражувачка (спортска) смисла. Важно е да се почитува работата и на едните и на други, а на таа тема во наредна прилика.

За крај, ако се занимавате со спелеологија, тоа значи дека правите работи кои се несекојдневни и за кои треба посебна обука, посветеност, храброст и спремност (физичка и психичка) и само по себе тоа е ептен јако, без разлика дали изминатата недела сте биле на експедиција, на истражување или сте посетиле пештера.